Cuộc Chiến Nhiên Liệu Toàn Cầu: Khi Dầu Khí Trở Thành Vũ Khí Chính Trị

Bối cảnh: Thế giới đang chứng kiến một cuộc “xung đột” năng lượng kết hợp giữa chính sách, váo lệnh trừng phạt, gián đoạn chuỗi cung ứng và lợi ích an ninh quốc gia — nơi dầu mỏ và khí đốt không còn chỉ là hàng hoá mà là đòn bẩy chính trị. Những diễn biến gần đây — từ Ấn Độ kêu gọi Mỹ cho phép nhập dầu Iran tới quyết định hạn chế xuất khẩu nhiên liệu của Nga và một thỏa thuận nối lại dòng chảy dầu Kurdistan qua đường ống Iraq–Thổ — đang nối thành một bức tranh phức tạp, ảnh hưởng trực tiếp tới giá nhiên liệu, an ninh năng lượng và cục diện địa-chính-trị toàn cầu. 

Tin nóng: những mảnh ghép vừa được xếp lại

• Ấn Độ đã chính thức đề nghị Washington cho phép nước này mua dầu thô từ Iran (và cả Venezuela) như phương án thay thế để giảm mua dầu Nga — một đề xuất nhằm né thuế trừng phạt và đa dạng hoá nguồn cung. Đề nghị này được truyền thông lớn đưa tin dựa trên cuộc gặp giữa các quan chức New Delhi và chính quyền Mỹ gần đây. 

• Moskva vừa thông báo sẽ áp dụng lệnh cấm xuất khẩu diesel (và mở rộng hạn chế xăng) tới cuối năm — động thái nhằm ưu tiên nguồn cung trong nước sau loạt sự cố và thiệt hại cơ sở lọc dầu do tấn công bằng máy bay không người lái. Điều này thắt chặt nguồn cung sản phẩm tinh chế ra thị trường quốc tế. 

• Baghdad và Chính quyền Khu vực Kurdistan (KRG) đã đạt thỏa thuận để xuất khẩu dầu Kurdistan qua đường ống Iraq–Thổ Nhĩ Kỳ, đánh dấu khả năng thêm khoảng >200.000 thùng/ngày trở lại thị trường qua tuyến Kirkuk–Ceyhan sau hơn hai năm gián đoạn. Đây là tín hiệu nguồn cung khu vực có thể được bổ sung trong ngắn hạn. 

• Ở cấp chính trị, cựu Tổng thống Donald Trump đã thúc đẩy Thổ Nhĩ Kỳ/người lãnh đạo đồng minh giảm mua dầu Nga, thậm chí đề xuất ưu đãi lớn (ví dụ thương vụ khí tài) để đổi lấy việc giảm nhập khẩu năng lượng từ Moskva — cho thấy dầu mỏ đang là công cụ ngoại giao chủ chốt trong các cuộc đàm phán an ninh. 

• Một số dự án đường ống lớn (ví dụ chuỗi West–East tại Trung Quốc) về cơ bản có những phân đoạn đã đi vào vận hành, làm tăng khả năng luân chuyển khí nội địa và giảm bớt áp lực lên thị trường nhập khẩu nếu được mở rộng hoàn thiện. Điều này là mảnh ghép quan trọng trong cuộc “cuộc chơi” khí đốt giữa các khối kinh tế. 

Phân tích: tại sao mọi thứ lại nóng lên cùng lúc?

1. Áp lực trừng phạt — chuyển dịch nguồn cung: Các biện pháp của phương Tây nhằm giảm doanh thu năng lượng của Nga (thuế, hạn chế, áp lực ngoại giao) buộc nhiều nước mua dầu rẻ từ Nga phải tìm nguồn thay thế. Ấn Độ — người mua lớn — đang đàm phán để được mua dầu từ Iran/Venezuela, nhưng việc này va chạm trực tiếp với chính sách trừng phạt của Mỹ, nên New Delhi cần “bật đèn xanh” từ Washington để chuyển hướng mà không chịu thiệt nặng. Kết quả là thương mại dầu mỏ đang trở thành tấm thảm đàm phán giữa các chính phủ. 

2. Gián đoạn chuỗi chế biến nội địa của Nga: Lệnh cấm xuất khẩu diesel/xăng (dù có ngoại lệ cho nhà sản xuất lớn) phản ánh tình trạng mất cân bằng giữa sản xuất dầu thô và khả năng tinh chế do các cơ sở lọc bị ảnh hưởng, buộc Moskva ưu tiên thị trường nội địa. Hậu quả là nguồn cung sản phẩm tinh chế cho thị trường toàn cầu giảm, làm tăng giá diesel/xăng và đẩy các quốc gia nhập khẩu phải tìm nguồn thay thế nhanh chóng. 

3. Đường ống và logistics quyết định ai thắng: Việc Iraq và KRG đạt thỏa thuận để nối lại xuất khẩu qua Kirkuk–Ceyhan có thể bù đắp một phần thiếu hụt nguồn thô trên thị trường, đặc biệt cho châu Âu và Thổ. Ngược lại, những quốc gia phụ thuộc vào nguồn đường ống (như Hungary với Nga) thấy rõ rủi ro kinh tế nếu cắt nguồn này — và đó là lý do các cuộc gọi cấp cao giữa lãnh đạo diễn ra với lập luận “dừng nhập là đánh sập nền kinh tế”. 

4. Năng lượng như đòn bẩy ngoại giao: Lời hứa/áp lực đổi ưu đãi (ví dụ đề xuất bán chiến đấu cơ đổi lấy cắt mua dầu Nga) cho thấy các cường quốc dùng nhiên liệu để đổi lấy cam kết địa-chính-trị. Điều này làm môi trường thương mại dầu mỏ thêm tính chính trị và rủi ro chính sách. 

Hệ quả thực tế — với nhà đầu tư và người tiêu dùng

• Giá nhiên liệu sẽ biến động mạnh: Thiếu hụt diesel/xăng từ Nga cộng với lo ngại logistics tăng giá ngắn hạn, trong khi nguồn bù từ Kurdistan giúp “xả” một phần áp lực.

• Rủi ro chuỗi cung ứng công nghiệp: Các ngành dùng diesel (nông nghiệp, vận tải đường bộ, logistics) sẽ chịu chi phí tăng; nhiều công ty chuyển hướng mua hợp đồng ngắn hạn hoặc tích trữ.

• Chuyển dịch địa-chính-trị: Các nước nhỏ, phụ thuộc đường ống sẽ phải cân đo giữa lợi ích kinh tế và áp lực ngoại giao — điều có thể làm thay đổi liên minh khu vực.

Kết luận — ai thắng, ai thua?

Cuộc chiến nhiên liệu hiện nay không có “thắng lớn” trong ngắn hạn; đó là một chuỗi cân bằng mong manh: biện pháp cứng rắn với Nga giảm nguồn thu cho Moskva nhưng tạo áp lực lên chính những nước muốn trừng phạt (do tăng giá, thiếu nguồn). Những thỏa thuận như nối lại xuất khẩu Kurdistan hay đề nghị cho phép Ấn Độ mua dầu Iran có thể tạm thời hạ nhiệt giá, nhưng đồng thời làm phức tạp mối quan hệ với Mỹ và EU. Ở trung hạn, ai cơ cấu được nguồn cung đa dạng hơn (LNG, lưu kho, hợp đồng dài hạn, đường ống thay thế) sẽ có lợi thế.