Tin mới nhấtTrong bối cảnh căng thẳng thương mại giữa hai siêu cường chưa kịp lắng xuống, Trung Quốc vừa tung ra một “đòn chiến lược” mới: thắt chặt xuất khẩu đất hiếm – nhóm khoáng sản được xem là “huyết mạch” của ngành công nghệ cao. Đáp lại, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump không chần chừ công bố mức thuế 100% đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, cùng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới nhắm vào lĩnh vực phần mềm và công nghệ.
Động thái này không chỉ tái khởi động cuộc chiến thương mại, mà còn báo hiệu một kỷ nguyên địa kinh tế mới, nơi khoáng sản chiến lược đang được sử dụng như vũ khí quyền lực toàn cầu.
Trung Quốc siết chặt “van đất hiếm” – Đòn bẩy địa chính trị mới
Theo quy định mới công bố, các công ty nước ngoài sẽ phải xin giấy phép xuất khẩu cho mọi sản phẩm có chứa dù chỉ một lượng nhỏ đất hiếm Trung Quốc, bao gồm linh kiện chip, laser, nam châm hay công nghệ AI có khả năng ứng dụng trong quân sự.
Các chuyên gia nhận định đây là biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt nhất từ trước đến nay mà Bắc Kinh từng áp dụng. Trung Quốc hiện chiếm khoảng 70% sản lượng và tinh chế đất hiếm toàn cầu, và việc siết xuất khẩu cho thấy nước này đang tận dụng lợi thế tài nguyên như một công cụ mặc cả địa chính trị.
Gracelin Baskaran – Giám đốc Khoáng sản Chiến lược tại CSIS – đánh giá:
“Bắc Kinh đã gửi thông điệp rõ ràng: đất hiếm không chỉ là khoáng sản, mà là đòn bẩy chiến lược trong trò chơi quyền lực toàn cầu.”
Mỹ đáp trả bằng thuế quan và kiểm soát công nghệ
Chỉ vài giờ sau khi quy định mới của Trung Quốc được công bố, Tổng thống Trump đã tuyên bố áp thuế bổ sung 100% lên hàng hóa Trung Quốc – nâng tổng mức thuế lên tới 130% kể từ tháng 11 tới đây.
Song song, Washington cũng siết lại kiểm soát đối với việc xuất khẩu “phần mềm quan trọng” sang Trung Quốc, bao gồm các công cụ thiết kế chip tiên tiến vốn từng được nới lỏng vào giữa năm 2025 để thúc đẩy đối thoại song phương.
Một quan chức Nhà Trắng cho biết:
“Nếu Trung Quốc muốn dùng đất hiếm làm vũ khí, chúng tôi cũng có thể đáp trả bằng công nghệ.”
Các biện pháp này được giới quan sát xem là phản ứng trực tiếp và có tính đối đầu cao nhất của Mỹ kể từ sau giai đoạn căng thẳng đỉnh điểm năm 2024.
Chuỗi cung ứng chip toàn cầu đứng trước sóng gió
Tác động của “cuộc chiến đất hiếm” lan rộng nhanh chóng tới ngành công nghiệp bán dẫn toàn cầu.
Các hãng như ASML (Hà Lan) hay Applied Materials (Mỹ) vốn phụ thuộc nhiều vào đất hiếm cho các hệ thống quang học và máy in thạch bản siêu chính xác, hiện đang chuẩn bị cho khả năng gián đoạn nguồn cung.
Một lãnh đạo cấp cao trong ngành cho biết:
“Nếu đất hiếm Trung Quốc bị hạn chế, sản xuất chip có thể tê liệt chỉ trong vài tuần.”
Ngay cả ASML, công ty duy nhất trên thế giới sản xuất máy in thạch bản EUV – cốt lõi cho chip AI và quân sự – cũng đã vận động chính phủ Hà Lan và Mỹ hỗ trợ tìm kiếm nguồn thay thế. Tuy nhiên, việc tái định hình chuỗi cung ứng này cần ít nhất 12–24 tháng, trong khi nhu cầu toàn cầu về chip và công nghệ AI đang tăng mạnh chưa từng có.
Châu Âu lên tiếng: Đa dạng hóa nguồn cung là ưu tiên sống còn
Phản ứng trước động thái của Trung Quốc, Đức và Liên minh châu Âu (EU) đã bày tỏ “quan ngại sâu sắc”.
Berlin cùng Ủy ban châu Âu đang xây dựng chiến lược phản ứng chung, thúc đẩy Đạo luật Nguyên liệu thô quan trọng (Critical Raw Materials Act) – nhằm giảm sự phụ thuộc vào nguồn cung Trung Quốc.
EU hiện hướng tới hợp tác khai thác tại châu Phi và Mỹ Latinh, đồng thời khuyến khích các tập đoàn châu Âu tái chế và phát triển chuỗi sản xuất trong nội khối.
Dù vậy, việc xây dựng hệ sinh thái thay thế cho Trung Quốc không thể thực hiện trong ngắn hạn, khiến châu Âu buộc phải đối mặt với rủi ro trung hạn về chi phí sản xuất và thiếu hụt nguyên liệu.
Khoáng sản chiến lược trở thành “vũ khí quyền lực mềm”
Các nguyên tố như neodymium, dysprosium, terbi – dù chỉ chiếm phần nhỏ trong tổng khối lượng sản xuất – lại giữ vai trò tối quan trọng trong các thiết bị công nghệ cao, từ nam châm siêu dẫn, laser cho tới hệ thống điều khiển tên lửa.
Chỉ cần một sự gián đoạn nhỏ trong chuỗi cung ứng đất hiếm cũng có thể gây ra hiệu ứng domino trên toàn ngành công nghệ.
Chính vì vậy, khi Trung Quốc sử dụng đất hiếm như công cụ chính trị, thế giới đang chứng kiến một dạng “vũ khí hóa tài nguyên” – tương tự như cách dầu mỏ từng được sử dụng trong thế kỷ 20.
Nguyên nhân sâu xa của mức thuế 100%: Phản ứng hay kế hoạch?
Về câu hỏi liệu việc Trung Quốc siết xuất khẩu đất hiếm có phải là nguyên nhân trực tiếp khiến Mỹ áp thuế 100% hay không, câu trả lời là: Có – nhưng không chỉ có vậy.
Hành động của Bắc Kinh là “giọt nước tràn ly” trong chuỗi căng thẳng công nghệ kéo dài nhiều năm giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. Trước đó, Washington đã liên tục cáo buộc Trung Quốc lạm dụng vị thế thống trị tài nguyên để gây sức ép thương mại, trong khi Bắc Kinh chỉ trích Mỹ kìm hãm sự phát triển công nghệ của Trung Quốc thông qua các lệnh trừng phạt chip và phần mềm.
Vì vậy, thuế 100% không chỉ là phản ứng tức thời mà là một phần trong chiến lược dài hạn của Trump nhằm tái cân bằng chuỗi cung ứng và buộc các tập đoàn công nghệ “rời Trung Quốc”.
Tương lai: Cạnh tranh công nghệ biến thành đối đầu địa kinh tế
Từ đất hiếm đến chip, từ phần mềm đến trí tuệ nhân tạo – cuộc đua giành quyền kiểm soát công nghệ đã vượt khỏi khuôn khổ thương mại.
Trung Quốc đang dùng tài nguyên làm vũ khí. Mỹ thì dùng thuế quan và công nghệ để đối trọng. Và giữa hai cực ấy, cả thế giới công nghệ đang phải chật vật thích nghi với một trật tự mới.
Ngành bán dẫn toàn cầu, vốn là “trái tim” của nền kinh tế số, đang bước vào giai đoạn bất ổn chưa từng có. Khi một vài gam đất hiếm có thể quyết định sự tồn tại của hàng tỷ đô la giá trị chip, cuộc chiến tài nguyên này không chỉ là chuyện thương mại – mà là cuộc đấu quyền lực định hình tương lai toàn cầu.