Tin mới nhấtNgày 2/4/2025 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong quan hệ thương mại quốc tế khi Tổng thống Donald Trump tuyên bố áp đặt các mức thuế quan mới với hàng hóa nhập khẩu. Với các nền kinh tế Đông Nam Á vốn phụ thuộc mạnh vào xuất khẩu và hội nhập chuỗi cung ứng toàn cầu, tuyên bố này đã tạo ra những biến động lớn, buộc khu vực phải tái định hình chiến lược đối ngoại và kinh tế.
Từ lạc quan đến lo ngại: thái độ của Đông Nam Á với Trump
Theo khảo sát Tình hình Đông Nam Á năm 2025 của Viện ISEAS, trước khi chính sách thuế quan được công bố, nhiều quốc gia trong khu vực tỏ ra lạc quan về sự trở lại của Trump. Đông Nam Á, so với các khu vực khác, có thiện cảm hơn với chính quyền Trump và sẵn sàng lựa chọn Hoa Kỳ thay vì Trung Quốc nếu buộc phải đứng về một phía.
Tuy nhiên, thông báo thuế quan đã nhanh chóng thay đổi bức tranh. Với những nền kinh tế dựa vào xuất khẩu như Việt Nam, Malaysia hay Thái Lan, việc tiếp cận thị trường Mỹ là điều tối quan trọng. Những rào cản thương mại mới khiến viễn cảnh tăng trưởng trở nên mong manh, buộc các nước này phải khẩn trương tìm cách đàm phán và nhượng bộ để duy trì quan hệ.
Đáng chú ý, Việt Nam đi đầu trong việc xoay chuyển chính sách. Hà Nội không chỉ đẩy mạnh các thỏa thuận mua bán máy bay và khí đốt hóa lỏng từ Mỹ, mà còn nhanh chóng bật đèn xanh cho dự án sân golf của gia đình Trump. Đây là những động thái mang tính biểu tượng, cho thấy sự linh hoạt trong việc sử dụng cả kinh tế và chính trị để duy trì cầu nối thương mại với Washington.
Bất ổn trong chuỗi cung ứng và đầu tư
Trong bối cảnh sau đại dịch COVID-19, Đông Nam Á đã hưởng lợi lớn từ làn sóng dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu. Dòng vốn FDI đổ mạnh vào khu vực, tạo ra nhiều dự án sản xuất mới. Phần lớn sự dịch chuyển này dựa trên kỳ vọng rằng Đông Nam Á sẽ trở thành điểm đến thay thế Trung Quốc, với ưu thế tiếp cận thị trường Mỹ thuận lợi hơn.
Nhưng thuế quan bất ngờ của Trump đang phá vỡ tiền đề này. Không chỉ các doanh nghiệp xuất khẩu lo ngại, mà cả giới đầu tư cũng dè dặt trước rủi ro chính sách khó đoán từ Washington. Dù có các thỏa thuận song phương, chuỗi cung ứng khu vực khó tránh khỏi bị xói mòn lợi nhuận. Thỏa thuận thương mại của Việt Nam với Mỹ đã gặp trở ngại, trong khi bất kỳ cam kết nào cũng phải đối mặt với nguy cơ thay đổi đột ngột từ một Trump vốn nổi tiếng khó lường.
Điều này đồng nghĩa rằng tăng trưởng khu vực trong trung và dài hạn sẽ bị tác động tiêu cực, với nguy cơ đình trệ đầu tư và sụt giảm niềm tin kinh doanh.
ASEAN và nỗ lực đoàn kết nội khối
Trước thách thức, ASEAN tìm cách đưa ra phản ứng thống nhất. Tại hội nghị thượng đỉnh tháng 5/2025, dưới sự dẫn dắt của Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim, ASEAN đã ra tuyên bố cam kết tránh trả đũa và đẩy mạnh hội nhập nội khối. Đây được xem là một động thái hiếm hoi thể hiện sự cứng rắn trong quan điểm chung, vốn thường bị đánh giá là dè dặt.
Anwar cũng kêu gọi tổ chức hội nghị thượng đỉnh đặc biệt ASEAN – Hoa Kỳ. Tuy đề xuất ban đầu bị Trump bác bỏ, song bằng sự linh hoạt, Anwar đã thuyết phục được Nhà Trắng tham dự hội nghị ASEAN vào tháng 10/2025. Việc Trump đồng ý xuất hiện sau một cuộc xung đột biên giới ngắn ngủi giữa Thái Lan và Campuchia cho thấy ASEAN vẫn có thể giữ được kênh đối thoại quan trọng, dù phải nhượng bộ nhiều mặt.
Đa dạng hóa thương mại: chiến lược sống còn
Một hướng đi khác của Đông Nam Á là giảm phụ thuộc vào Mỹ bằng cách mở rộng hợp tác với các đối tác khác. Malaysia đã chủ động triệu tập hội nghị đặc biệt với ASEAN, Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC) và Trung Quốc vào tháng 6/2025. Mục tiêu là xây dựng mạng lưới thương mại đa cực, hạn chế rủi ro từ chính sách thay đổi bất thường của Washington.
Phát biểu của Thứ trưởng Bộ Thương mại và Đầu tư Malaysia Liew Chin-Tong đã khái quát quan điểm khu vực: “Chính quyền Trump sẽ đặt mục tiêu và thay đổi vào phút chót. Chúng ta cần nhìn xa hơn và định hình lại cách tiếp cận thương mại”.
Trung Quốc tận dụng cơ hội nhưng không trọn vẹn
Thuế quan của Trump vô tình mở ra cơ hội cho Trung Quốc củng cố ảnh hưởng ở Đông Nam Á. Chủ tịch Tập Cận Bình đã nhân chuyến công du tháng 4/2025 tới Việt Nam, Malaysia và Campuchia để kêu gọi “gia đình châu Á” đoàn kết trước chủ nghĩa bảo hộ Mỹ. Bắc Kinh nhanh chóng tự định vị như thành trì của thương mại tự do.
Tuy nhiên, lợi ích mà Trung Quốc có thể đạt được cũng bị giới hạn. Nhu cầu nội địa trì trệ khiến Bắc Kinh khó trở thành thị trường thay thế toàn diện cho Mỹ. Thay vào đó, Trung Quốc đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa sang Đông Nam Á, từ nguyên liệu sản xuất đến thành phẩm tiêu dùng. Điều này có thể làm tăng áp lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp khu vực vốn đang chịu khó khăn, khiến bất kỳ lợi ích chính trị nào mà Bắc Kinh mong đợi đều khó đạt được trọn vẹn.
Cột mốc mới trong dịch chuyển quyền lực
Nếu nhìn lại các điểm uốn của lịch sử khu vực – Khủng hoảng tài chính châu Á 1997, Khủng hoảng toàn cầu 2008, hay đại dịch COVID-19 – có thể thấy mỗi lần khủng hoảng đều thúc đẩy Đông Nam Á tiến gần hơn về phía Trung Quốc. Thuế quan của Trump năm 2025 có thể sẽ trở thành một cột mốc mới, góp phần làm sâu sắc thêm sự chia rẽ với Mỹ.
Trong khi Washington ngày càng bị nhìn nhận là khó đoán và bất ổn, Bắc Kinh dù hạn chế vẫn nổi lên như một lựa chọn thay thế. Mức độ ảnh hưởng cuối cùng sẽ phụ thuộc vào cách Đông Nam Á điều chỉnh chính sách và sự khéo léo của Trung Quốc trong việc duy trì cân bằng lợi ích.
Kết luận
Thuế quan của Trump không chỉ là một chính sách kinh tế, mà còn là phép thử cho định hướng chiến lược của cả khu vực Đông Nam Á. Trong ngắn hạn, chúng tạo ra bất ổn, kìm hãm tăng trưởng và thách thức niềm tin của nhà đầu tư. Trong dài hạn, chúng có thể là chất xúc tác thúc đẩy Đông Nam Á tiến xa hơn trong tiến trình hội nhập nội khối, đồng thời mở đường cho Trung Quốc củng cố vị thế.
Câu hỏi lớn đặt ra: Liệu Đông Nam Á sẽ duy trì cân bằng giữa hai siêu cường, hay sẽ nghiêng hẳn về Bắc Kinh trong kỷ nguyên thuế quan mới? Câu trả lời sẽ quyết định diện mạo địa chính trị và kinh tế của khu vực trong nhiều thập kỷ tới.