Tin mới nhấtNgày 16/9 tại Madrid, một thỏa thuận được xem như “bước tiến lớn” đã được công bố nhằm giải quyết những tranh cãi kéo dài về TikTok – ứng dụng mạng xã hội với hơn 170 triệu người dùng Mỹ. Nhà Trắng dưới thời Donald Trump chuẩn bị tuyên bố đây là một “chiến thắng” quan trọng cho an ninh quốc gia. Nhưng khi nhìn kỹ, đây không hẳn là một thành tựu chiến lược, mà giống như một sự thỏa hiệp giữ thể diện, trong khi vấn đề cốt lõi vẫn bị bỏ ngỏ.
Hai mối lo ngại cốt lõi từ 2017
Kể từ khi TikTok xuất hiện tại Mỹ năm 2017, giới chức an ninh quốc gia đã gióng lên hồi chuông cảnh báo với hai mối lo chính.
Thứ nhất, lượng dữ liệu khổng lồ của người dùng Mỹ – bao gồm vị trí địa lý, thói quen sử dụng, thậm chí cả thao tác bàn phím – có thể bị lưu trữ trên các máy chủ đặt tại Trung Quốc, nơi cơ quan tình báo nước này có quyền tiếp cận.
Thứ hai, và quan trọng hơn, thuật toán của TikTok có thể trở thành công cụ định hình dư luận. Thuật toán này quyết định người dùng nhìn thấy nội dung gì, từ giải trí đến chính trị, và hoàn toàn có khả năng bị điều chỉnh bởi các định hướng kiểm duyệt hoặc tuyên truyền của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ).
Thỏa thuận Madrid: giải quyết nửa vời
Theo thông tin công bố, thỏa thuận mới yêu cầu dữ liệu người Mỹ được lưu trữ tại các máy chủ trong lãnh thổ Mỹ, do công ty Mỹ vận hành. Đây có thể coi là bước tiến trong việc hạn chế rủi ro về quyền riêng tư.
Tuy nhiên, mối lo lớn nhất – quyền kiểm soát thuật toán – vẫn nằm ngoài tầm giải quyết. Oracle, Silver Lake và Andreessen Horowitz được cho là chuẩn bị bỏ ra hàng tỷ USD để mua quyền cấp phép sử dụng thuật toán từ ByteDance. Điều đó đồng nghĩa, mã nguồn quyết định luồng nội dung vẫn nằm trong tầm kiểm soát cuối cùng của Bắc Kinh.
Nói cách khác, các công ty Mỹ sẽ trả tiền để sử dụng một thuật toán mà quyền phủ quyết vẫn thuộc về ĐCSTQ. Trong khi đó, 170 triệu người Mỹ tiếp tục bị ảnh hưởng bởi cơ chế lựa chọn nội dung đến từ bên ngoài.
Vì sao Washington chấp nhận?
Câu hỏi lớn đặt ra: tại sao Mỹ chấp nhận một thỏa thuận chưa hoàn thiện như vậy?
Câu trả lời nằm ở sự bế tắc chiến lược. Nếu không đạt được thỏa thuận, lựa chọn duy nhất còn lại là cấm hoàn toàn TikTok tại Mỹ. Về mặt pháp lý, điều này hoàn toàn khả thi. Năm 2024, Quốc hội Mỹ thông qua Đạo luật Bảo vệ Người Mỹ khỏi Ứng dụng do Đối thủ Nước ngoài Kiểm soát (PAFACA), trao quyền buộc ByteDance phải thoái vốn. Tòa án Tối cao cũng ủng hộ tính hợp pháp của biện pháp này.
Nhưng trên thực tế, cả Washington lẫn Bắc Kinh đều ngần ngại. Một lệnh cấm sẽ gây ra phản ứng dữ dội trong xã hội Mỹ, đặc biệt là giới trẻ. Ngược lại, nếu ByteDance phải bán TikTok, Trung Quốc sẽ coi đó là một sự sỉ nhục chính trị, đồng thời khiến công ty mất hàng chục tỷ USD doanh thu thường niên.
Trong thế đối đầu ấy, các nhà đàm phán hai bên đã ngầm tìm kiếm “giải pháp giữa đường”. Nhà Trắng có thể tuyên bố bảo vệ dữ liệu người Mỹ; Bắc Kinh giữ được thuật toán; các nhà đầu tư Mỹ nhìn thấy cơ hội sinh lời. Tất cả các bên đều có thể tuyên bố thắng lợi, dù bản chất vấn đề chưa hề được xử lý.
Trò chơi chính trị và kinh tế
Không thể bỏ qua yếu tố chính trị trong thời điểm này. Chính quyền Trump đang muốn tạo dấu ấn cứng rắn trước Trung Quốc, đặc biệt trước thềm khả năng diễn ra cuộc gặp Trump – Tập tại Hội nghị Thượng đỉnh APEC. Việc công bố một thỏa thuận được tô vẽ như chiến thắng có thể mang lại lợi ích đối nội.
Về phía Trung Quốc, việc giữ nguyên quyền kiểm soát thuật toán là “lằn ranh đỏ” không thể vượt qua. Đối với Bắc Kinh, mất quyền kiểm soát nội dung đồng nghĩa đánh mất công cụ ảnh hưởng chiến lược vào xã hội Mỹ. Vì thế, thỏa thuận Madrid giúp Bắc Kinh vừa duy trì được công cụ này, vừa tránh viễn cảnh TikTok bị loại bỏ hoàn toàn.
Nguy cơ lâu dài
Điểm nguy hiểm nhất là Mỹ có thể đang tự ru ngủ bằng một chiến thắng bề ngoài. Dữ liệu có thể được lưu trữ tại Mỹ, nhưng thuật toán vẫn là “hộp đen” chịu ảnh hưởng từ ĐCSTQ. Trong thời đại thông tin, việc kiểm soát luồng nội dung đồng nghĩa kiểm soát nhận thức và quan điểm xã hội.
Nếu không có cơ chế giám sát độc lập, Mỹ sẽ tiếp tục đối mặt với nguy cơ TikTok trở thành kênh truyền tải thông tin sai lệch, định hướng chính trị hoặc kiểm duyệt mềm đối với các chủ đề nhạy cảm. Điều này tiềm ẩn rủi ro lớn hơn nhiều so với vấn đề bảo mật dữ liệu cá nhân.
Quốc hội cần hành động
Để tránh rơi vào bẫy thỏa hiệp, Quốc hội Mỹ cần đặt ra những yêu cầu khắt khe hơn. Ít nhất, phải có:
-
Kiểm toán độc lập, liên tục với hệ thống đề xuất của TikTok.
-
Công bố công khai các thay đổi thuật toán quan trọng, tránh tình trạng thao túng kín đáo.
-
Cơ chế minh bạch trong việc xếp hạng và loại bỏ nội dung, bảo đảm nền tảng này không trở thành công cụ kiểm duyệt trá hình.
Bất kỳ biện pháp nào ít hơn chỉ khiến Mỹ sở hữu thêm vài trung tâm dữ liệu hoành tráng, trong khi nguy cơ cũ vẫn tồn tại: một “microphone” khổng lồ của Bắc Kinh len lỏi trong túi áo của giới trẻ Mỹ.
Kết luận
Thỏa thuận Madrid không phải là dấu chấm hết cho tranh cãi về TikTok, mà chỉ là một chương mới của cuộc đấu trí giữa Washington và Bắc Kinh. Nó giúp cả hai bên tuyên bố chiến thắng, nhưng chiến thắng này có phần rỗng tuếch.
Nguy cơ thật sự – thuật toán và khả năng thao túng thông tin – vẫn còn nguyên. Nếu Mỹ không hành động quyết liệt hơn, thỏa thuận này sẽ chỉ là màn kịch chính trị, để rồi an ninh quốc gia tiếp tục bị đe dọa từ bên trong.